Uzun Pozlama İpuçları-1

Gündüz ND filtre ile uzun pozlama nasıl yapılır?

Bu bir yazı dizisi olacak, ana başlık uzun pozlama, bununla kasıt, bilinçli ya da zorunlu bir takım nedenlerle fotoğraf makinasını elde (titremeden) tutamayacak sürede enstantanenin açık kalması. Daha açık bir deyişle 1/60 saniye ve üzeri sürelerde yapılan çekimler. Hatta daha da daraltalım, ½ saniye ve üzeri enstantane süreleri. Bildiğiniz gibi ışık azaldıkça her ne kadar modern çağın sensörleriyle yüksek ISO’lara bile çıkılabilse süre uzamaya, süre uzadıkça da hareket netsizliği oluşmaya başlıyor. Tabii ortada hareket eden bir şey varsa. 

Yazı dizimizin konuları;

1. Gündüz ND filtre kullanarak yapılan uzun pozlamalar,
2. Akşam gün batımından sonra, ve tercihen mavi saatler denen sınırlı süreçte yapılan uzun pozlamalar,
3. Yıldız fotoğrafçılığı yani samanyolu ve yıldız izi çekimleri.

İlk yazımızın konusu ise, ilk cümlede kullanılan ‘bilinçli’ kelimesinde gizli: Gündüz ışığın çok olduğu ortamda hareket eden bazı nesneleri kullanarak sürreal bir takım görüntüler elde etme çabası ya da ND filtre ile uzun pozlama. 

ND Filtre nedir? 

ND filtre gündüz ışığın elde fotoğraf çekimine yeterli olduğu saatlerde ışığı bilinçli olarak kısmak için kullanılan ve fotoğrafçıya 1 stop ile 16-17 stop’a kadar daha uzun süre pozlama imkanı veren filtrelerdir. Değişken ND filtreler tek bir filtre kullanarak ışığı 1-2 stop ile 10 stop arası kısma imkanı verirler. Bu filtrelerin kalitelileri çok pahalıdır, ancak genel olarak farklı bir sürü işi tek cihazda yapan bir sürü farklı cihaz (lens) gibi tek bir işi yapanlara kıyasla performansları yetersiz kalabilir. 3-4 tane fitre yerine tek filtre taşırsınız, ama renk kaymaları ve ışık ölçüm hataları yaşayabilirsiniz.

Drone ve sinema endüstrisinde alan derinliğini kısmak için tercih edilen ND filtrelerin fotoğrafçılıkta en çok kullanılanları 3 stoptan başlayarak 10 stopa kadar ışığı kısabilenlerdir. Işığı 10 stop kısmak demek, pozometre ile ölçtüğünüz bir enstantane değerini yaklaşık 1000 katı (2^10=1024 kat) uzatmak anlamına gelir. Örneğin, 8 diyaframla 1/125 sn. ölçtüğünüz pozlama değerinde, 10 stop ND filtre size 1000 x 1/125 sn. = 8 saniyelik bir pozlama süresi sunar. Diyaframı 2 stop kısarak 16’ya getirdiğinizde bu değer yaklaşık 30 saniye olur. 

Pozlama süresini neden uzatma ihtiyacı hissederiz?

Bilinçli sorusunun cevabında sürreel, gerçek üstü bir etkiden bahsetmiştik. Örneğin bir şelale, nehir, dalgalı bir deniz, dağların üzerinden akıp giden bulutlar, hareketli ve kalabalık bir meydan vb. gibi kadrajımızda yer alan unsurların hareket esnasında üzerlerinden yansıyan ışığın izlerini yakalamak, gerçekte olmayan bir görüntüyü ortaya çıkarabilmemizi sağlar. Örneğin şelaleler, akarsular ve dalgalar beyaz izler bırakırlar ve hareketin donması etkisinin tam tersine tül etkisi olarak tanımlanan bir sonuç ortaya çıkar. Çalkantılı bir denizi sakin beyaz bir sisle kaplı gibi görebiliriz. Keza bir dağ manzarasını çekerken tepesinden akıp giden bulutlar sanki fırçayla tuvale bırakılmış izler şeklinde görünebilirler. Kalabalık bir meydanda sabit duran birkaç kişi dışında kimse yokmuş gibi gözükebilir ya da birkaç saniyelik pozlamalarla insanlar hayalet benzeri varlıklara dönüşebilirler.

Amaçladığımız etki, pozlama süresi ile birleştiğinde oldukça estetik sonuçlara yol açabilir. Bu amaçla pozlama süresini uzatmak isteriz. Ancak unutulmaması gereken bir şey var: Kadrajda yer alan bir ana objenin, leke değerinin büyüklüğünden bağımsız olarak mutlaka net olması, bize bir referans noktası sunacaktır. 

ND ile uzun pozlama için nasıl bir ekipman gerekiyor?

• Manuel modu da olan bir fotoğraf makinası 
• Dolu ve tercihen yedek piller, hafıza kartı 
• ND filtre, tercihen 10 stopluk ve değişken olmayan bir ND filtre
• Polarize filtre (10 stopun yetmediği durumlarda ve gökyüzünde doygunluk istendiğinde ND filtre ile birlikte kullanılmak üzere)
• Bulabileceğiniz en sağlam tripod ve güvenilir bir şekilde yerleştirilmesi
• Uzaktan kumanda (shutter) kablosu ya da uzaktan kumanda

Adım adım uzun pozlama:

1. ND filtreyi takmadan önce mutlaka UV filtreyi çıkartılır. 
2. Eğer varsa ve ihtiyaç duyuluyorsa polarize filtreyi takarak yansımanın ve gökyüzü renklerinin doygunluğun en uygun olduğu açıda bırakılır (bırakılan yerde sabit olması, ND filtreyi takarken açısının değişmemesi önemli).
3. Arzu edilen netlik noktasına göre odaklama ayarlanır. Burada dikkat edilmesi gereken konu diyaframı oldukça kısacağınız (hem ışığı azaltmak, hem de alan derinliğini genişletmek amaçlı) için hiperfokal mesafeye (sonsuzdan başlayarak fotoğraf makinasına kadar net olan en yakın noktanın uzaklığı) dikkat edilmesi. Diğer bir deyişle netlik noktasını yakın bir noktadan (lens ve kamera modeline göre hesaplanabilir) alarak sonsuza dek netliğin yakalanması (DOF calculator benzeri net alan derinliği hesaplayıcı uygulamalar ya da web siteleri kullanılabilir).  
4. Netlik ayarlandıktan sonra mutlaka manuel netlemeye  ayarlanır ve netlik halkasına çekim sonlanana kadar bir daha kesinlikle dokunulmaz. Ayrıca lensin VR, OS ya da IS diye tabir edilen titreşim engelleyici modu varsa kapatılır (her ne kadar bazı yeni modellerde titreşim engelleyici mod açıkken tripod üzerinde fark yaratmasa bile).
5. Diyafram öncelikli modda ISO 100’e, diyafram 16-22 arasına (lensinizin özelliklerini tanıyorsanız daha yüksek keskinlik veren ayarın seçilmesi tavsiye edilir) ayarlanarak ışık ölçümü yapılır (genellikle matriks ışık ölçüm modunda). Bazı makinalarda ISO 50 ya da 64’e düşürülebilmektedir. Bu sayede ND ile elde edilecek süre daha da uzatılır ve avantaj yaratır. Işık ölçümü sonucu çıkan enstantane değeri mutlaka akılda tutulmalı ya da not edilmelidir.
6. ND çok dikkatli bir şekilde takılır. Polarize filtrenin dönen kısmının tutulması ilk elde edilen doygunluk/yansıma etkisinin korunması açısından önemlidir. ND takılır ya da çıkarılırken kolayca dönebilecek ve çıkarılabilecek şekilde hareket etmesine dikkat edin, diş sıyırması pahalı filtrelerin kullanılmaz hale gelmesine yol açabilir. Diğer ve çok önemli konu ise netlik halkasına kesinlikle dokunulmaması gereğidir. Bozulan netlik uzun uğraşlarınızı boşa çıkarabilir.
7. Az önce hesaplanan enstantane değeri kullanılarak, ND filtrenizin kaç stop olduğuna göre yeni enstantane değeri hesaplanır. Genellikle 10 stop ND filtre kullanıldığı varsayılırsa, sensöre düşen ışık 1000’de birine düşeceğinden, gereken enstantane değeri ölçülen ilk değerin 1000 katına çıkartılır.  Örneğin 1/50 saniye ışık ölçüldüyse 1000 x 1/50 sn. = 1000/50= 20 sn. enstantane değeri olarak bulunur. Aynı hesap 10 stop artırma mantığıyla da yapılabilir. Sonuç aynı çıkacaktır.
8. Shutter kablosu makinaya dikkatli bir şekilde monte edilir.
9. Makina manuel moda alınır ve bulunan enstantane değeri ayarlanır, bu esnada diyafram değerinin de ışık ölçümü yaptığımız değerde olmasına dikkat edilmelidir. Eğer bulunan ışık değeri 30 saniyeden fazla ise makina bulb ‘B’ moduna getirilir. 
10. Diğer önemli bir ayar ise makinanın menüsünden uzun pozlamada oluşacak gürültü/kumlanma azaltıcı (long exposure noise reduction-LENR) modun açık duruma getirilmesidir.
11. Makinaya takılan shutter kablosuyla (eğer 30 saniyeden kısa ayarlanmış ise) bir kez basılarak çekim yapılabilir. Eğer 30 saniyeden uzun ise shutter kablosuna basılarak ileri kaydırma mekanizmasıyla shutter kitlenerek süre tutulur, ve süre sonunda kilit serbest bırakılır. Elektronik timer’ı bulunan shutter kablolarında ise süre ayarlanarak otomatik shutter modu seçilebilir.
12. Çekim yapılırken, makinaya ve tripoda dokunulmaması, shutter kablosunun rüzgar ya da başka nedenle sallanmamasına dikkat edilmelidir. Shutter kablosunun tripoda tutturulması için bir mandal, ya da bant işlev görecektir. 
13. Çekim süresi kadar LENR (noise temizleme) süresi sürecektir.  Makinanızı kapatmamanız ve hafıza kartını çıkarmamanız önemlidir, ancak eğer başka çekim yapmayacaksanız, makinanın yerini yeni kadrajınıza göre değiştirebilirsiniz. Ancak ilk çekim sonrası makinayı oynatmadan,, ortaya çıkan fotoğrafa %100 büyüterek bakmanız ve netlik, pozlama ve kadrajı kontrol etmeniz önemlidir. LCD ekranın yeterince sağlıklı olmayacağını da hesaba katarak histogramı mutlaka kontrol edin ve eksik ya da fazla pozlama gerekirse, ya da patlama/doku kaybı varsa enstantane değerini düzelterek tekrar pozlayın.

Bazı uyarılar:

• Çekim yaparken mutlaka vizörü (vizör kapağı ile ya da siyah bir bez ile) örtün, vizörden girecek günışığı sensöre sızarak fotoğrafı mahvedebilir.
• Kesinlikle RAW formatta çekim yapın, sonradan müdahale şansınız artacaktır. 
• Geniş açıda çekim yaptığınız zaman üst üste iki filtre takmanız kenarlarda kararma (vignette) yapabilir, buna dikkat etmenizde ve kadrajı ona göre ayarlamanızda fayda var.
• Mutlaka yedek batarya getirin, ilk başlarda çok kez deneme yapmanız gerekebilir. Netleme ve kadraj için canlı görüntü (live view) kullanmanız pili çok hızlı bitirecektir.
• Gün ışığı zayıf ya da hava bulutlu ise, ND filtre ile çok uzun süreli pozlama gerekebilir. Eğer bu süreyi kullanmak istemiyorsanız, zamanınız yok ya da başka kadrajlara da vakit kalsın istiyorsanız, bu takdirde polarize filtreyi çıkartmanız size 1.5-2 stop kazandırır, yani süreyi dörtte birine düşürür. O da yetmez ise gerekirse ISO’yu 1-2 stop yükseltebilir ya da en son tercih olarak diyaframı bir stop açabilirsiniz. Ancak diyaframı açmanız size alan derinliğini kaybettirebilir, burada netlik kaybı yaşamamaya dikkat etmelisiniz.

Sonuç olarak şöyle bir ortamda 12 stop ND ile uzun pozlama yaparsanız:

Işığı yaklaşık 4000’de birine azaltarak pozlama süresini 4000 katına çıkarabilir ve şöyle bir sonuç elde edebilirsiniz:

Diğer uzun pozlama örnekleri:

Not: Bu yazı ilk olarak Haziran 2020’de Fotoğraf Dergisi‘nde yayınlandı.