Oscar Gustav Rejlander, Two Ways of Life (1857) – Bu çalışmada 30’dan fazla fotoğraf bir araya getirildi.

Görsellerde yapay zekan kullanımının tartışmaya açılması büyük ölçüde 2023 yılı Sony World Photo Organisation – ki dünyanın en prestijli fotoğraf yarışmalarından biridir –  yarışmasının sonuçlarının açıklanması ile ortaya çıktı.

Alman yarışmacı Boris Eldagsen, Pseudomnesia (Elektrikçi) isimli çalışması ile Serbest (Open) Kreatif kategorisinde birinci olmuştu. Eldagsen bir açıklama yaparak ödülü reddetti. Bu açıklamada özetle; görseli yapay zeka ile oluşturduğunu ve yarışmayı test etmek ve fotoğrafçılığın geleceği hakkında bir tartışma yaratmak için kullandığını, görseli seçip bunu tarihi bir an haline getirdikleri için jüriye teşekkür ettiğini belirtirken organizasyon ve jüri içinde herhangi birinin çalışmanın yapay zeka olduğunu bilip bilmediğini veya bundan şüphelenip şüphelenmediğini sorgulamak için başvurduğunu açıkladı. Ve kıyamet koptu…

Boris Eldagsen, Pseudomnesia (Elektrikçi)

Camiamızın geçmişini bilenler hatırlayacaktır. Geçmişte pek çok “kıyametimiz” var;

·        1826 Joseph Nicephore Niepce ilk fotoğrafı çektiğinde Ressamlar kıyameti koparttı. Ellerinden işleri alınıyordu.

·        1988; Nikon ilk ticari kamera olan QV-1000C’yi tanıttı.Filmden sensöre geçişte, yani Analog-Dijital devriminde pek çok ağızdan “Hayır!” haykırışları çıktı.

·        1990 Karanlık odadan Photoshop’a geçildiğinde yükselen çığlıkların ekosu hala yankılanıyor.

·        2002 yılında Nokia 7650 ve Sanyo SPC-5300 cep telefonlarına kamera eklenip mobil fotoğrafçılık başladığında da ortalık hiç sessiz değildi.

·        Aynasız fotoğraf makinaları piyasaya çıktı. Huzursuzluk devam etti.

Kısaca biz her şeye itiraz ettik. Alışkanlıklarımızdan vaz geçmemek için, değişime ayak uydurmanın güçlüğünü yaşamamak için ayak direttik ve diretiyoruz. Hem de geçmişte gerçekleştirilen manipülasyon, başkalaştırma, farklılık yaratma çalışma ve çabaları hiç yokmuşcasına, hiç yaşanmamışcasına.

Oscar Gustav Rejlander, Two Ways of Life (1857) – Bu çalışmada 30’dan fazla fotoğraf bir araya getirildi.
1860’lar Mathew Brady – Abraham Lincoln’un kafası John Calhoun’un gövdesinde.

Elbette yapay zeka ile kadrajın bir kısmını değiştirmek veya sıfırdan bir görsel ortaya çıkartmak konusu “gerçekliği” görsel olarak sunduğu iddiasında (!) olan fotoğraf için yenilip yutulur bir değişim değil zira biz buradan buraya geldik;

1826 Joseph Nicephore Niepce (ilk fotoğraf)
2024 Burak Şenbak (%100 Yapay Zeka)

 

 

 

 

 

 

 

 

Yapay zekaya karşı olan ana akım görüşün kritikleri genellikle şu noktalarda toplanıyor;

·        Fotoğrafçı çektiği fotoğraflar ile bize gerçeği sunuyor. Yapay Zeka ise olmayan şeyleri oluşturuyor, yani “gerçek” değil.

·        Oturduklerı yerden komut yazıp, görsel oluşturuyor, kolaycılığa kaçıyorlar.

·        Bunun adı fotoğraf değil, başka bir şey olmalı.

·        Yapay Zeka ile yaratıldığını belirtmek için #ai etiketi kullanılmalı.

Bu kritiklere benim yorumlarım ise şöyle;

Gelin incelemeye “gerçeklik” ile başlayalım;

Herhalde hepimiz objektif odak uzaklığının yarattığı farklı deformasyon\yığılma konularını biliyoruz. Bir sahneyi fotoğraflarken kullandığımız odak uzaklığı (görüş açısı), enstantane (kısa\uzun pozlama), diyafram (fon net\flu), üstten\alttan çekim, hangi gün (mevsim) hangi saat (ışığın yönü) çekim yapıldığı çıktıyı doğrudan etkiliyor. Dolayısı ile çekim anı ve fotoğrafçının tercihlerine bağlı olarak çıktı değişebiliyor ve “hangi gerçek?” sorusuna cevap verebilmek pek de mümkün olmuyor.

Bu arada, fotoğrafın hayatımıza girdiği andan beri ortada gerçeklik falan da yok! Biliyorum biraz sert oldu. Haydi bir örnek vereyim; İlk fotoğraf (Niepce 1826) gerçek miydi? Hayır! Neden; 4 boyut (zaman da dahil) 2 boyuta indirilmişti. Dünya renkli olmasına rağmen Monokrom bir fotoğraftı. Hangi gerçeklik?!

Yapay Zeka öncesindeki sorun, çekilen fotoğrafların benzerlerini daha önce defalarca görmüş olmamız. Heyecanlandıran yeni kadrajların pek çıkmıyor. Drone ve sokak fotoğrafçılığı bir nebze farklılık getirse de – istisnalar hariç – tekrardan kaçan iş hemen, hemen yok gibi. Bizler, kendimizi rahat hissettiğimiz konfor alanlarımızda fotoğraf çekmeyi ne çok seviyoruz aslında. Sosyal medyada, fotoğraf yarışmalarında karşılaştığımız fotoğraflara daha yakından bakalım. Pek çok yarışmada jüri olduğum için aşağıdaki listeyi oluşturmam aslında çok da güç olmadı. Bakalım yazdığım kadrajları gözlerinizin önüne getirmekte zorlanacak mısınız? Hiç sanmıyorum.

Sümüklü çocuk,

Geniş açı deformasyonu,

Biber kurutma,

Evsizler,

Elek alttan çekim,

Dilenci,

Çöp toplayanlar,

Evsizler,

Sille’de Çömlekçi,

Orakçı Usta,

Konya Kadınlar Pazarı,

Gazi Antep Sabuncular, Dericiler, Bulgur, Biber Kurutma,

Kayseri atlar (şaha kalkan, tozlar içinde koşan),

Kız Kulesi,

Tozlar içinde koyun sürüsü, eşek üstünde çoban,

Pudraların havaya atıldığı balerinlerin sıçradığı kadrajlar,

Karadeniz çay hasadı,

Pekmez yapımı,

Yırtık çadır kumaşının içinden bakan çocuk,

Büyükçekmece Sancaklar Camii,

Florya Menekşe sahildeki ağaçlar,

Oynayan Efeler,

Deve Güreşleri,

Yağlı Güreşler,

Semerci,

Sepetçi,

At arabası tekerleği ustası,

Kalaycı,

Beyaz Seralar arasında yürüyen model,

Beyşehir ağ atan balıkçılar,

Bitlis Güroymak mandalar ve çocuklar,

Lavanta tarlaları…

Fotoğraçılar daha önce denenmiş ve başarı elde etmiş fotoğrafların benzerlerini çektiler. Riski değil güvenliği hedeflediler. Yaratıcılık, sanatsal bir alan fotoğrafta pek de akıllarına gelmedi.

Sonuç; “gerçek”lerin sunulduğu, birbirini tekrar eden, heyecan yaratmayan sıkıcı kadrajlar.

Yapay Zeka bu sıkıcılığa bir son verdi.

Gökyüzü limittir.

Elbette düşünen, yaratıclılık peşinde olanlar için.

Yapay Zeka Gerçek Değil:

Adobe Photoshop için konuşursak; Adobe Stock’da Eylül 2021 itibarı ile 248 milyon (muhtemelen şu an 400 milyonu geçmiştir) yüklenmiş görsel vardı. Yapay Zeka ile verilen her komut ile bu stok fotoğraflar gözden geçirilip (AI tarafından) bizlere bu görsellere “benzer” (aynı değil) sonuçlar sunuyor. Bu sebeple Yapay Zekanın olmayan şeyleri oluşturması hem doğru hem de yanlış bir ifade.

Oturduğumuz yerden komut yazıp kolaycılığa kaçma konusu:

Ciddi anlamda “yaratıcı” bir görsel üretiyorsanız onun komut satırını oluşturmak çok da kolay değil. Her şeyin öncesinde “tekrarlananacak, düşünmeye gerek olmadan çekilebilecek, denenmiş kadrajların yaratacağı rahat ortamdan” çıkmanız ve bu sefer zihninizi “gerçekten” kullanmanız gerekecek. Var olanı çekmek ile var olmayanı tasarlamak güçlük olarak yan yana bile konulacak konular değil.

“Yapay Zeka Araç mı, Yaratan mı?” sorusu akla gelebilir ki bu doğaldır. Benim bakış açımda nasıl Picasso 1937’de boş tualde, araç olarak fırçaları ve renkleri kullanarak Guernica’yı yarattı ise, nasıl Michelangelo 1501-1504 arasında bir mermer bloktan araç olarak çekiç ve keskilerle Davut heykelini yarattı ise Burak Şenbak da boş bir dijital kanvastan araç olarak Photoshop Yapay Zekasını kullanarak bir görsel yaratabilir. Bu anlamda Yapay Zeka bir araçtır.

Yaratılan işe “Fotoğraf” veya başka bir isim verme konusu:

Hemfikiriz. İşin adı “Fotoğraf” değil. Ben “görsel (image)” tanımını kullanmayı tercih ediyorum. Resim ve fotoğraf daha önce toplu olarak “görsel” kümesinde yer alıyordu. Şimdi bu kümeye “Yapay Zeka”yı da ekliyorum. Elbette, kendimce.

#ai Etiketnin kullanımı:

Bu kimi rahat ettirecek bilemiyorum. Bir görsele bakıp açıklamada #ai yazmıyorsa beğenip, #ai yazıyorsa beğenmeyecek miyiz? Tabii ki fotoğraf yarışmalarından bahsetmiyorum, yarışmalarda farklı bir kategori olması şu an için mantıklı (ilerde kalkacağına inanıyorum). Bir görseli (fotoğraf veya ai) görüp beğenip beğenmeme hakkımız hep vardı ve var olacak. Instagram’da #ai yazmak ne fayda getirecek çözemedim.

“Sen yazmıyor musun yoksa?” diye sorarsanız yazıyorum zira henüz olgunluk aşamasına gelmemiş izleyici gruplarının garip soruları ile uğraşmaya zamanım yok.

Toparlama:

Her yeniliğe olduğu gibi Yapay Zeka’ya karşı çıkanlar hep var olacaklar. Daha önce, yukarda anlattığım,  farklı konularda gördüğümüz tutucular gibi. Yapay Zeka kullanımını “kolaycılıkla” suçlayanların kendilerinin “kolaycı” olduğu, “yaratıcı” düşünceye pirim vermediği aşikarken çok da takılmayın #ai yazın geçin derim. Bizim gelişmeye ve düşünmeye harcayacağımız zamandan çalmasınlar.

Hala “bu fotoğrafta Photoshop var mı?”, “fotoğrafta Photoshop’a karşıyım, doğallıktan yanayım”, “bir yere kadar Photoshop tamam ama fazlası olmaz” diyen bir güruh varken (sadece Türkiye’de değil), kiminle, neyi tartışacaksınız?!

Sevgiler

 

Kadıköy Anadolu Lisesi, İ.T.Ü. Makine, İ.Ü. İşletme (Master) mezunu.

2008 Yılından beri İFSAK üyesi. 2011-2013 döneminde YK Genel Sekreterlik görevini, 2013-2015 döneminde ise YK Başkan Yardımcılığı görevlerini sürdürdü.

2010 yılından beri İFSAK ve BÜFOD eğitim birimlerinde görevli. Türkçe ve İngilizce olarak firmalarda, derneklerde, üniversitelerde Temel Fotoğraf Eğitimi, İleri Çekim Teknikleri, Portre Fotoğrafçılığı ve Photoshop eğitimi verdi. Birçok dernek ve kuruma ulusal ve uluslararası platformlarda danışmanlık hizmeti verirken ulusal ve uluslararası yarışmalar, foto maratonlar ve fotoğraf günleri düzenledi. Ulusal ve uluslararası yarışmalarda jüri üyeliği ve mahkemelerde bilirkişilik görevlerini gerçekleştirdi.

Farklı dergiler ve web sitelerinde fotoğraf üzerine yazıları yayımlandı. Birçok fotoğraf projesinde küratör olarak görev aldı. PSA (Photographic Society of America) üyesi ve Türkiye Üye İlişkileri Direktörü. 5 Kişisel sergisi var.

2013 Yılında ‘İFSAK Yılın Fotoğrafçısı’ oldu.
2014 Yılında EFIAP\b ünvanını aldı.
2015 GPU Hermes ünvanını aldı.
2015 Yılında 9. Sami Güner Kupası’nı kazandı.
2015 Yılında Cumhuriyet Gazetesi “Yunus Nadi Fotoğraf Ödülü”nü kazandı.
2016 Yılı, KALİD “Kristal Martı” ödülünü aldı.
2017 Yılı, Prof. Dr. Güler Ertan’ın “Fotoğrafımızda 1960’tan Günümüze” kitabında yer aldı.
2018 Yılı, İFSAK Baha Gelenbevi Kupası’nı kazanan ilk fotoğrafçı oldu.
2018 Yılı, Siena International Photo Awards’da 48.000 fotoğraf arasından “Onursal Mansiyon” ödülünü kazandı.

SONY WORLD PHOTOGRAPHY AWARDS;
2015 ve 2016 yıllarında üst üste 2 kez National Award’ı kazandı. 2017 Yılında ise “COMMENDED LIST”de yer aldı.

Yorum Sayıları: 2

  1. Harika bir yazı, böyle bir yazıya ihtiyaç vardı. Yapay Zeka ile ilgileniyorum, bana cesaret verdiniz. Teşekkürler Burak Şenbak.

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.

Son yazılar: Fotoğraf

Doğal Seçim…

Uzun zamandır özünde “fotoğraf” olan yazı klavyeden akmıyor. Ancak fotoğraf kullanarak fotoğrafın etrafında döndüğümüz yazılar sunmakla…

Beatrice’den Gelen Mektup

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Özlem Dikeçligil  https://www.instagram.com/ozlem_dikecligil/  tarafından yazının sonunda künyesi verilen kitapların esiniyle…

Levend Kılıç Anısına

Genel olarak sanat dünyasına ve özelde fotoğraf dünyasına baktığımız zaman hem  kitap,  hem de dergi yayını…

Feminizim Nasıl Görünür:

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Ahu İncekaralar  https://www.instagram.com/ahuincekaralar/  tarafından shutterstock.com  https://www.shutterstock.com/blog/history-of-feminism-photos  adresinden Türkçeleştirilmiştir. .…

Foto İntelijansiya

Yeni bir kitap, yeni bir heyecana vesile olur ve moral değerleri yükseltir kuşkusuz. Entelektüel ortam, yeni…