Uzun Pozlama İpuçları-3

Samanyolu Fotoğrafı Nasıl Çekilir? 

Uzun pozlama yazı dizimizin 3. bölümüne (1.bölüm ve 2.bölüm için tıklayabilirsiniz) geldik, yıldız fotoğrafçılığı kısmına ya da daha doğrusu samanyolu fotoğrafçılığına. Yıldız fotoğrafçılığı, belki de dijital fotoğrafçılık teknolojisinin gelişmesiyle birlikte en hızlı gelişme kaydeden tür denilebilir. Hassasiyeti ve dinamik aralıkları günden güne artan kamera sensörleri, film ile yapılması zor hatta belki de imkansız bir sürü yeni çekim tekniğini ortaya çıkararak Astrofotoğrafçılık alanında çığır açtılar. Gözün algıladığının çok ötesinde fotoğraflar çekebilen fotoğraf makinaları bir taraftan insanlık tarihinin en büyük merak uyandıran unsurları olan yıldızlara ilgiyi arttırdı. Öte yandan da ışık kirliliğinin ne kadar arttığını da bir kez daha gözler önüne serdi. 

Yıldız fotoğrafçılığını da iki alana ayırarak inceleyeceğiz, bu yazının konusu samanyolu fotoğrafları olacak, bir sonraki yazıda ise dünyanın kendi ekseni etrafında dönüşüyle oluşan yıldız izi fotoğraflarından bahsedeceğiz. Derin uzay fotoğrafları ise apayrı bir teknik, ekipman ve işleme metodları gerektirmesi nedeniyle kapsam dışı olacak. Hem samanyolu hem de yıldız izi fotoğrafları çekmek aslında oldukça teknik bir konu gibi görünse de kesinlikle çok zor değil; eğer mekan, zaman ve ekipmanı doğru seçmiş, sabırlı ve ilgiliyseniz. 

Samanyolu fotoğrafı için gerekli ekipmanlar:

Yıldız fotoğrafçılığı yüksek hassasiyetli sensörlerle ve genelde geniş açılı lenslerle yapılan bir uzun pozlama türü ve her uzun pozlamada olduğu gibi kameranın bu süreçte sarsılmaması gerekiyor. İyi ekipman avantaj yaratır, ancak her şey değildir. Başlangıç seviyesi yeni nesil ekipmanlarla da çekim yapabilirsiniz, gerekli ekipmanlar: 

• Kamera: Yeni nesil, son 3-4 senede üretilmiş ve 3200, hatta 6400 ISO’ya kadar az noise ile çıkabilen ve lensi değiştirilebilir bir fotoğraf makinası (daha eski makinalar ve diyaframı 2.8’den düşük lenslerle de tatmin edici çekim mümkün) Full frame (tam kare) makinaların ISO performansı, kroplu makinalara göre daha iyi, ancak o nedenle de daha pahalılar.  
• Lens: Geniş açı (full frame makinalarda 35 mm, kroplu makinalarda 24mm ve daha geniş) ve ışık geçirgenliği yüksek bir lens. Işık geçirgenliği demek, diyaframın çok açılması ve ışığı çok geçirmesi (f1.4-f4 arası değerler). Zoom kit lenslerle de çekim yapabilirsiniz. Ancak prime (sabit odaklı) lensler daha uygun fiyata daha geniş diyafram açıklığı verecektir. Örneğin 4 diyafram bir lens ile 1.4 diyafram bir lensi kıyaslarsak, ikincisinin yaklaşık 8 kat fazla ışık aldığını söyleyebiliriz. 4 ile 1.8 arasındaki fark da tam 5 kat, yıldız fotoğrafında inanılmaz bir fark demek bu. ‘Diyafram ve pozlama değerleri arasındaki fark neden bu kadar önemli, daha uzun süre pozlama yapıp telafi etmek mümkün değil mi?‘ diye sormak mümkün. Ancak orada da devreye dünyanın dönüş hızından kaynaklanan yıldızların hareketi (göreceli olarak algıladığımız) ve bıraktığı iz var, yani yıldızlar fotoğrafta nokta olmaktan çıkıp çizgi haline dönüşüyorlar. Dolayısıyla açık diyaframlı (düşük rakam) lensler avantaj haline geliyor. Tabii ışık geçirgenliğinde bu denli fark olunca, samanyolu manzarası çekerken kullandığınız lenslerde inanılmaz fiyat farkları olabiliyor. 200-250 dolarlık 3.5 diyaframlı bir kit lens, aynı lens açısını veren diyaframı 1.8 bir lens tercih ettiğinizde fiyatı 5-6 katına çıkabiliyor.
• Tripod: Her uzun pozlama türünde olduğu gibi sağlam bir tripod. Alüminyum, ucuza satılan ve çoğunlukla üzerine sahte logo basılan tripodlarla kaliteli bir çekim yapabilmek ne yazık ki tesadüflere bağlı oluyor. Gerekirse 2. el ve eski nesil bir tripod alın ama sağlam ve en az 4-5 kg taşıma kapasitesi olsun. Bu kapasite ne kadar yüksekse o kadar iyi, makina+lensiniz 2 kg ağırlıkta diye 2 kg taşıma kapasiteli bir tripod tercih etmeyin, en az 2-3 kat marj bırakın. 
• Shutter kablosu: (programlanabilir olursa yıldız izinde de kullanabilirsiniz), ya da uzaktan kumanda. Eğer yoksa makinanızın timer modunu kullanabilirsiniz. 
• Fener: Güçlü bir el feneri ve kafa feneri. El fenerini netlemede ya da artistik bazı amaçlarla kullanacaksınız, kafa fenerini ise çekim ayarlarını yaparken. Kafa fenerinde kırmızı ışık mutlaka olsun, arkadaşınızın ya da kendi çekiminizi bozmamanız için, olabiliyorsa kırmızı ışık döngüyle değil ayrı bir düğmeyle yansın. 
• Yardımcı Lamba: Samanyolu önünde kompozisyona dahil edeceğiniz objeyi aydınlatmak için sürekli ışık kaynağı, ışık şiddeti ayarlanabilen, önüne renk filtresi konabilen, makul fiyatlı Çin malı led lambaları öneririm. 

Samanyolu fotoğrafı ne zaman çekilir?

Samanyolu fotoğrafı çekmenin doğru zamanları var. Samanyolu sürekli gökyüzünde olsa da, samanyolunun çekirdeği denilen ve içerisinde bir kara delik bulunduran merkezini kadraja almak istiyorsanız, bulunduğumuz kuzey yarımkürede bu ancak yaz aylarında (Mayıs-Eylül arasında) karanlık saatlerde ufkun üzerine yükselmesiyle mümkün.  

Diğer önemli engel ise ay ışığı, ay ışığının %15-20’lerden fazla olduğu günlerde, eğer ayın doğuşu ile batışı arasındaki süre gökyüzünün karanlık olduğu saatlere denk geliyorsa, ay ışığının gökyüzünü de aydınlatması nedeniyle samanyolunu fotoğraflamak mümkün olamıyor. Çünkü samanyolu için gereken pozlama değerleri (yüksek ISO, uzun pozlama süresi, açık diyafram) ay ışığından dolayı sensörün fazla ışık almasına sebep oluyor. Bu nedenle ayın karanlık olmadan battığı günlerde, ki yaklaşık 6-7 gün, ve ayın yeni ay olduğu (karanlık yüzünün gözüktüğü), ya da ince bir hilal olduğu günler, toplamda 5-6 gün, tercih edilmelidir. Bu da bir ay içerisinde yaklaşık 11-13 güne denk gelmekte. 

Örneğin Ekim ayı takvimini şu şekilde yorumlayabilir ve samanyolu fotoğraf çekim günlerini planlayabilirsiniz. Ay fazlarını gösteren farklı onlarca site var, normal hava durumu siteleri bile bu veriyi sunabiliyor, ancak benim genelde kullandığım site timeanddate sitesi, telefonda ise photopills uygulaması (ücretli). Her ay bu takvime bakıp planlama yapabiliyorum. Ekim ayı için değerler İstanbul için alındı, fakat siz farklı konum belirleyebilirsiniz. Nitekim ışık kirliliği nedeniyle İstanbul’da samanyolu çekmek imkansıza yakın.

Özetle Mayıs-Ekim arası 6 ay (tercihen Temmuz-Ağustos) aylarında ay ışığının müsait olduğu günlere göre planlama yapmanız başarılı olma şansınızı artırıyor. 

Işık Kirliliği 

Diğer önemli konu ise ışık kirliliği. Ne yazık ki, giderek kalabalıklaşan nüfus, artan elektrik kullanımı, bilinçsiz aydınlatma ve yaz aylarında artan turizm aktivitesi yüzünden artan ışıklandırmalar ülkemizde karanlık bölge bulmayı giderek zorlaştırıyor. Samanyolu çekiminde hassasiyeti iyice yükseltilen kameralar, karanlık olduğunu düşündüğünüz mekanlarda bile gökyüzündeki tozlara-neme vuran ışık huzmelerini algılayabiliyor, bu da samanyolunu az da olsa görseniz de fotoğraflamayı zorlaştırabiliyor. 

Işık kirliliğinden uzaklaşmak da planlamanın önemli bir parçası, genelde büyük şehirlerden en az 70-80 km uzaklaşmak, samanyolu çekeceğiniz yöne doğru 20-30 km yönde bir kasaba vs. olmaması yüksek rakımlı bölgelere çıkmak işe yarayan önlemler. Ama en doğru kaynaklardan birisi olan light polution map sitesini kullanmak en net çözüm. Site farklı yıllarda farklı yöntemlerle yapılan ışık kirliliği ölçümlerini kullanıyor ve oldukça doğru sonuçlar veriyor. Haritada gideceğiniz konumu seçip ışık kirliliğinin düzeyini, koordinatlarını ve rakımını görebiliyorsunuz. 

Işık kirliliğini azaltmak için işe yaradığı iddia edilen filtreler ise, oldukça geniş bir fiyat aralığında satılsa bile, farklı forumlarda yapılan yorumlarda mucizevi bir etki yaratan tek bir tanesini görmek mümkün değil. Farklı ışık kaynaklarının yarattığı kirliliğe göre farklı filtre kullanmak ise çok pratik değil kanımca, bu nedenle ben kullanmıyorum, ışık kirliliği az olan bölgeye gitmeyi tercih ediyorum. 

Makina ayarları ne olmalı?

Daha önce de yazdığım gibi, son 3-4 yılda piyasaya çıkan yeni nesil makinaların çoğu, ışığı daha hızlı algılamayı sağlayan sensörlere sahip, üstelik de bu sensörler yüksek ISO denen ayarlarla bu işi yaptıklarında eskiden olduğu gibi kumlanma (gren) denen yan etkiyi çok daha az gösterebiliyorlar. Bu da samanyolu ve yıldız çekimleri için önemli bir faktör. Peki yıldız çekimlerinde ayarlar ne olmalı, ona geçelim: 

• ISO: Makinanızı ve lensinizi iyi tanımanız şart, sorun yaratmayan gren seviyesi için hangi ISO’ya çıkabiliyorsanız o ISO ayarıyla başlamakta fayda var. Bunun da en az 1600 ISO olmalı, ancak 3200’de 2 kat, 6400 ISO’da ise 4 kat fazla pozlama değerlerine ulaşacağınızı bilip onları da mutlaka denemeli. Eğer makinanıza güveniyorsanız başlangıç değerinizi bu seviyelere çekmelisiniz. 
• Enstantane: Lensinizin odak uzaklığına göre bir süre seçmeniz gerekiyor (makinanız kropluysa Nikon ve diğer makinalarda genelde 1.5, Canon’da 1.6 ile çarpmanız gerekiyor bu hesap için). Örneğin full frame makinada 35 mm lens kullanıyorsunuz, ‘500 kuralı’ denen kuralla başlayabilirsiniz. Bu kurala göre, 500/odak uzaklığı (35mm)= 14.3 saniye, dünyanın hareketinden kaynaklanan yıldız hareketlerinin rahatsız edici bir çizgi çizmemesi için gereken maksimum süre. Eğer sosyal medya amaçlı ya da bir web sitesinde kullanılacaksa fotoğraf büyütülmesi sınırlı olacağı için bu kuralı 600’e esnetmek mümkün, yani 600/35=17.1 saniye. Daha geniş açı bir lens kullanıyorsanız, örneğin 24 mm, 500 kuralına göre yaklaşık 20 saniye pozlama yapabilirsiniz. 30 saniye pozlama için ise lensinizin odak uzaklığı 16mm olmalı. 
• Diyafram: Diyaframa gelirsek, lensinizin en düşük diyafram değerini kullanın. Alan derinliğine şu aşamada çok fazla takılmayın, ışık toplamak daha önemli. Alan derinliği sorununu ya kompozisyonda ön plan objesini en az 20-25 metre uzaklığa koyup ona netleyerek, ya da yine bu uzaklıktaki ana objeye değil de, yıldızlara netleyerek kısmen de olsa çözebilirsiniz. Eğer ön plan objesi daha yakınsa netlik sıkıntıları olacaktır. Lensinizin diyaframı 1.4, 1.8, 2.0 gibi değerlerde ise ve en açık diyaframda keskinlik, köşe kararması (vignet), koma (kenarlarda yıldızları çizgi haline getiren optik kusur) gibi sorunlarınız oluşmasından endişe ediyorsanız, bir ya da iki stop kısarak denemeler yapmanızda fayda var. Unutmayın her lens-makina kombinasyonu farklı sonuçlar verecektir. O yüzden ne kadar fazla pozlama kombinasyonu denerseniz, bilgisayar başına oturduğunuzda ‘Keşke’ deme olasılığınız o kadar azalır. 
• Timer/Kablo: Shutter kablosu ya da uzaktan kumanda yoksa mutlaka makinanın timer’ını (zamanlayıcı) kullanın, 2 ya da 5 saniyeye ayarlayabiliyorsanız yetecektir. 
• LENR: Tekli samanyolu fotoğrafları çektiğiniz için uzun pozlama kumlanma gidericiyi (LENR) mutlaka açın. Burada tek istisna yüksek ISO’lu, istiflemek amaçlı art arda fotoğraf çekiyor olmanız. Aradaki süreleri uzatmamak için LENR’yi kapatmanızda fayda var. 
• Titreşim Engelleyici: Tripod’a makinayı bağladığınızda lens üzerindeki ya da kamerada mevcut titreşim engelleyiciyi kapatmanızda fayda var. Modern makinalar tripod üzerinde olduğunu algılayan sensörlere sahip olsalar da. 
• Diğer ayarlar: Çekiminizi mutlak RAW formatta yapın, çekim sonrası işlerken toleransınız yüksek olacaktır. RAW çektiğiniz içi WB önemli değil ama ekrandan görmek için Auto modunda bırakabilirsiniz. 

Diğer önemli konular:

• Keşif ve kompozisyon: Önceden bilgisayar ve cep telefonuyla planlama yapsanız da bununla yetinmeyin. Çekim yapacağınız bölgeye hava kararmadan birkaç saat önce gidip mutlaka keşif yapın, kadrajlarınızı belirleyin. Kompozisyon öğesi olarak kullanacağınız objeyi, photopills gibi uygulamalarla samanyolu önünde konumlandırın ve plana uyun. Objenizi arka planda dağ, tepe vs. varsa onun üzerine değil, gökyüzü üzerine düşürmeye çalışın. Eğer olmuyorsa sabit led ışıklarla düşük seviyeli aydınlatma iş görecektir.  
• Netlik: Oldukça önemli, gündüzden netliği yapıp sabit durabilirsiniz, ancak farklı kadrajlar mutlaka olacaktır. Güçlü spot el feneri netlemeye yarar. Aksilik olursa cep telefonunuz ya da kafa fenerinizi objenin hemen önüne koyup oto fokus yapabilirsiniz. Diğer bir tercih de yıldızlara netlemek, özellikle kameranızın canlı görüntü (live view) modu ve %100 büyütmesi varsa, o takdirde yıldızların en küçük daire şeklinde göründüğü pozisyona kadar netlik halkasını ayarlayın. 
• Panorama: Daha dar açılı bir objektifle, örneğin 50mm ya da 35 mm lensin kendisiyle panoramik fotoğraf deneyebilirsiniz. Burada önemli olan, tek sıra değil birkaç sıralı bir panorama yapmak. Sonra bunları photoshop’ta birleştirdiğinizde ‘noise’in azalması daha yüksek ISO’da çekim yapmanıza da imkan verecektir, deneyin. 
• Fotoğraf işleme: Yıldız fotoğrafçılığının olmazsa olmazı çekilen fotoğrafın iyi işlenmesidir, abartılı tonlama, saturasyon, renk tonları, aşırı işleme, banding, perspektif bozuklukları ile baş edebilmek için temel, hatta ileri düzeyde Photoshop kullanmak gerekir. Çekip işlemeyi de kendiniz yapmak istiyorsanız buna da zaman ayırın. 
• Kıyafet ve Güvenlik: Doğada ve özellikle yüksek rakımda iseniz yazın bile olsa soğuk havaya karşı önlem almanızda fayda var. Birkaç kat giysi gündüz terlemekten, gece de üşümekten koruyacaktır. Öte yandan ışık kirliliğinden, yerleşim birimlerinden ve insanlardan uzaklaşmanız gerekiyor ve genelde ıssız bir yerde çekim yapıyorsanız, mutlaka hem yaban hayvanları, hem de ıssız bir yerde başınıza gelebilecek olan tehlikeleri bilerek temkinli davranmalısınız. Yaban hayvanları genelde sizden ürker ve yaklaşmazken, tripodunuz ilgilerini çekebilir. Koyun otlatılan bir yerdeyseniz çoban köpekleri ile karşılaşabilirsiniz. Özel spreyler ya da çıkan sesini korkutma amaçlı kullanabileceğiniz şok cihazları kullananlar var. Ben şimdiye kadar hiç kullanmadım, ancak özellikle tek kişiyken ilk gittiğim yerde özellikle ses çıkarmayı tercih ediyorum. Cep telefonunun çekmeme ihtimaline karşı, mutlaka bulunduğum yerin offline haritasını yüklemeye çalışıyorum, ayrıca cep telefonu halen çekerken ailenize ve yakın bir arkadaşınıza da konum atmanızda fayda var. Çok abartmamak kaydıyla temkinli olmanın hiçbir zararı olmaz. 

Not: Bu yazı ilk olarak Ekim 2020’de Fotoğraf Dergisi‘nde yayınlandı.