Tıbbi Fotoğrafçılığın Tarihçesi: İlk Yüz Yılı

Tıbbi fotoğrafçılık sağlık sektörünün birçok alanını kapsamaktadır. Bu fotoğraflar hasta, hastane koğuşu, ameliyathane, fotomikrografi, hekim, muayenehane vb. kişiler ve yerlerle ilgili olabilmektedir (1).  Tıbbın ve sağlık hizmetlerinin fotoğraflanması fotoğrafın kendi içerisinde geçirmiş olduğu teknolojik evrimi ile paralel bir seyir göstermektedir. Fotoğrafın sayısallaşmasıyla gelişimi ivmelenme sergilemiş olsa da kökenleri fotoğrafın ilk günlerine kadar geriye gitmektedir. Bu derlemede özellikle 19. yüzyıla ilişkin tıbbi fotoğrafçılığın tarihçesine dikkat çekilmeye çalışılmıştır (2). 

1838 yılında Louis-Jacques-Mandé Daguerre’in geliştirdiği, daguerreotip isimli teknikle birlikte pozlama süresi kısalmış ve böylece canlı objelerin fotoğraflanması kolaylaşmıştır (3).  Buna ek olarak elde edilen görüntünün bir plak üzerinde kalıcı olarak kaydedilmesi mümkün olmuştur. 09 Ocak 1839 tarihinde Fransız Bilimler Akademisi’nin bir toplantısında tebliğ edilmiş ve Daguerre, ortağı Niepce ile birlikte Onur Nişanı’nın yanı sıra para ödülüne layık görülmüştür.

Fotoğraf alanındaki gelişmeleri izleyen tıp dünyası, daguerrotipi hemen 1839 yılında uygulamaya koymuştur.

Fransız Hekim ve Sitolog A.François Donné ilk fotomikrografiyi çekmiştir. Daha sonra ise bilimsel araştırmalarında kullanmak üzere fotoğraf çekimlerine devam etmiştir. Elde ettiği daguerrotipleri derslerinde kullanmıştır. Hatta mikroskop altında elde ettiği görüntüleri “Cours de Microscopie, Complementaire des Études Médicales: Anatomie Microscopique et Physiologie des Fluides de L’Economie” isimli kitabında toplamıştır. Bu çalışmalar sonucunda lösemi hastalığının hücrelerini, kanda bulunan trombositleri, cinsel yolla bulaşan Trichomonas vaginalis gibi mikroorganizmaları tespit etmiştir (5,6,7). 

Talbot tarafından ise kalotip yöntemi geliştirilmiş ve İngiltere’de kullanılmaya başlanmıştır. İskoçya’da yaşayan ve Edinburgh Ansiklopedisinin editörlüğünü yapmış olan Sir David Brewster’e kalotip çekimlerini mektupla göndererek dikkatini çekmeyi başarmıştır. Pragmatik bir yapıya sahip olan Brewster, kalotipi daguerrotipe yeğlemiştir. Kalotip yöntemi ile daha ekonomik ve kolay kopyalar elde edilebilmesi kararını desteklemiştir. Brewster ise kalotip yöntemini R. Adamson ve D. Octavius Hill’e öğretmiştir. İki İskoç fotoğrafçı ise guatr olan kadın fotoğrafını çekerek ilk olgu fotoğrafını yaratmışlardır (yaklaşık 1847 yılında) (2,8). Olgu fotoğrafları günümüz tıbbı fotoğrafçılığında en yoğun kullanılan fotoğraf biçimidir.

1862’de ise Duchenne de Boulogne yayınlamış olduğu Mécanisme de la physiologie isimli eseri ile yüz kaslarını incelemiştir. Salpêtrière Akıl Hastanesi’nde yatan hastalar üzerinde yaptığı deneylerle yüz kaslarında oluşan mimiklerin bireylerin ruhu ile olan ilişkisini tespit etmeye çalışmıştır. Elektriksel uyarım ile tetiklediği yüz kası kasılmalarını fotoğraf ile kayıt altına almıştır (Fotoğraf 1) (9,10).

Fotoğrafın tıp alanında kullanımı ile birlikte Dr. H. Welch Diamond ruhsal sorunları olan bireylerin portrelerini toplamaya başlamıştır. Kendisi bu fotoğrafları ruh hastalıklarının tanısında, klinik kaydında ve olgu olarak sunumunda kullanmıştır. Kendisi aynı zamanda fotoğrafları hastaları ile paylaşarak fotoğrafı terapötik amaçla da kullanmıştır. Yani günümüzde fototerapi olarak adlandırılan psikoterapötik alanın temellerini atmıştır. Çekilen bu kalotipler ruhsal hastalığı ve sorunu olan bireylerin yüz ifadelerini ve beden duruşlarını içermektedir (11). 1858 yılında ise daha önce çizim halinde mevcut olan hastaların görüntülerini fotoğraflarla güncellemiştir. Diamond ruhsal sorunlarının bireylerin fizyonomisine yansıdığına ve fotoğrafların gerçeği nesnel olarak yansıttıklarına inanmakta idi.

Kendisini ruhun anlık değişimlerini yakalayabilen ve böylece metafizisyene görünen ile görünmeyen arasındaki bağlantıyı görgü tanığı yapan fotoğrafçı olarak tarif eder.

Ancak kullandığı bu yöntemi destekleyen bilimsel kanıt bulunamamıştır. Örneğin fotoğrafta görünen kadın hastanın, hastalığının hangi evresinde olduğu anlaşılmamaktadır. Hastalığının akut ya da remisyon evresinde midir? (1,2,12).

Bilinen en eski cilt hastalığı ile ilgili daguerrotip 1848 yılına aittir. Dr. Samuel P. Hullihen bir yanık hastasının fotoğrafını yayınlamıştır. Cilt hastalıklarına ilişkin ilk atlas ise 1868 yılında A. Balmanno Squire tarafından yayınlanan “Photographs (colored from life) of the Disease of the Skin”dir. Bu albümün fotoğrafları el ile renklendirilmiştir (2,13,14). 

Ortopedi alanında ise Berlin’de hekimlik yapan Dr. H Wolff Berend hastalarıyla ilgili 1852 yılında ameliyat öncesi ve sonrası fotoğraflar çekmiştir. Hatta 1855 yılında “Saydamların (Lichtbilder) tıbbi amaçlı kullanımı hakkında” isimli bir makale yazmıştır. Bu makalesinde fotoğrafı çekilecek olan hastaların ne şekilde poz vermeleri gerektiğini tarif etmektedir. Diğer bir cerrah olan Dr C Gilbert ise bir tümör ekzisyonu sonrası alın flaplerinin çene ve burun rekonstrüksiyonundaki kullanımları konusunda fotoğraflar yayınlamıştır (2,15).

Dr. Guillaume Amand Benjamin Duchenne’in elektrofizyolojik çalışmaları sonrasında Paris’te bulunan bir hastanede nörolog Dr. Jean-Martin Charcot bir fotoğraf merkezi kurmuştur. Kliniğine gelen hastaların fotoğraflarını çektirmiştir. Adıyla anılan bazı hastalıklar (Charcot eklemi ve Charcot-Marie-Tooth hastalığı) yanı sıra “histeri” ve “epilepsi” gibi birçok hastalık fotoğraf ile belgelenmiştir. Kendisi derslerinde bu görüntülerin saydamlarını kullanan ilk kişi olmuştur. Charcot’un fotoğrafçısı Londe’nin tıbbi fotoğrafçılıkla ilgili ilk eseri olan “La Photographie Médicale [Medical Photography]” 1883 yılında yayınlamıştır. Artık hastane fotoğrafları ticari portre fotoğrafından klinik fotoğrafa doğru değişim göstermekteydi. Tıp eğitiminde artık hastalara ilişkin değişik fotoğraflar kullanılmaktaydı (1,2,15,16).

Dr. Alfred Hardy (St. Louis Hospital), Paris’te öğrencisi A. de Monteméja’dan 1860’larda hastanede kurduğu fotoğraf stüdyosu ile eğitim amaçlı dermatoloji ve stereoskopik fotoğraflar hazırlamasını istemiştir (1,17). Amerika’da ise sivil savaş döneminde (1861-1865) Cerrah-General Hammond fotoğraf çekilmesini emretmiştir. Oluşan koleksiyon dünyanın sayılı tıbbi fotoğraf koleksiyonları arasında yer almaktadır (1). Dr. Reed B. Bontecou, ise bu savaşa fotoğraf makinesini götürüp, yaralı askerlerin, tedavilerinin, ameliyatların ve hekimlerin çalışma koşullarını fotoğraflamıştır (18). R. Leach Maddox ise kuru plak yöntemini iyileştirerek 1870’lerden itibaren hastanelerde ve diğer kurumlarda fotoğrafın gelişimine katkıda bulunmuştur (1).

Kuzey Amerika’da ise tıbbi fotoğrafçılığın ilk merkezi o ülkenin en eski hastanesi olan New York Bellevue Hastanesi olmuştur. Burada kurulan fotoğraf merkezi ile hekimlerin önemli olgularını fotoğraflayıp, meslektaşlarıyla paylaşmaları sağlanmıştır. Buna ek olarak olası davalara karşı otantik kayıt olarak saklanmıştır. Ayrıca o dönemde çoklu pozlama ile elde edilmiş ölmüş yakınlarının ruhlarına ilişkin fotoğraf satan kişilere karşı açılan davalarda, yas tutan hasta yakınları lehinde tanıklık etmek amacıyla hastaların fotoğraflarını delil olarak mahkemelerde kullanmışlardır.

Röntgen fotoğrafçılığının 1896 yılında ortaya çıkması ile ilk radyoloji bölümü aynı hastanede kurulmuştur ve fotoğrafçılıkta elde edilen deneyimler yeni departmana aktarılmıştır (2,18).

İskoçya’da cerrah William MacEwan özel muayenehanesinde fotoğraflar çekmiştir. Çektiği fotoğrafları eğitim amacıyla kullanan MacEwan 700 fotoğraflık bir koleksiyon oluşturmuştur. Fotoğrafları raşitizm, kanser ve fıtık gibi değişik klinik tablolar içermektedir. Fotoğrafların arkasına bilgiler yazılıp, duvara asılmaktaydı. Vefatından sonra hekim olan oğlu da aynı fotoğrafları kullanmaya devam etmiştir. On dokuzuncu yüzyılın sonuna doğru fotoğraflar tıbbi dergilerde, hastane bültenlerinde, patoloji raporlarında yerlerini bulmuşlardır (1). 

Ancak fotoğrafın farklı mecralarda yer alması kolay olmamıştır. Fotoğraflardaki dokusal ve tonal değişkenlikler yorumlanmalarını zor hale getirmiştir. Bu durum, ilk baskı materyallerinin mavi, mor, mor ötesi ışığa olan spektral hassasiyetleri nedeniyle olmaktaydı. Diğer tonlarla örtüşüp, siyah gölgeler halini almaktaydılar. Ortokromatik plaklar ise 1883 yılından itibaren piyasaya çıkmıştı ve mavi, yeşil ve sarı tonların ayrılmasına izin veriyordu (18). Bu teknik yetersizlikler özellikle anatomi atlası gibi siyah beyaz da olsa hassas ton ayrımının gerekli olduğu eserler için önem arz ediyordu.

1861 yılında Nicolaus Rüdinger “Atlas des peripherischen Nervensystems des menchlichen Körpers” isimli atlası yayınlamıştır. Bu atlasın fotoğraflarının tonal ayrımın olabilmesi için rötüşlenmeleri gerekmiştir (19). Eğitim materyallerine sterofotografi uygulamaları ekleyerek üç boyutlu bir görüntü boyutu kazandırmıştır. L.S. Albert Neisser 1894-1900 yılları arasında “Stereoskopischer Atlas. Sammlung photographischer Bilder aus dem Gesammtgebiet der klinischen Medizin, der Anatomie und der pathologischen Anatomie” isminde bir anatomi ve patoloji atlası yayınlamıştır (18, 20). Avrupa’da ise tıbba ilişkin teknolojinin gelişimiyle fotoğrafın uygulama alanlarının değiştiği görülmektedir. Zürih’te cerrahi profesörü olan Dr. T. Billroth stereoskopla elde ettiği ilk fotoğrafları 1867 yılında “Stereoskopische Photographien chirurgischer Kranken I” isimli eserinde yayınlamıştır (15).

Bedenin içini görüntülemek gibi gayretler ışık sorunu nedeniyle 1883 yılına kadar mümkün olmamıştır. Emil Behnke karbon ark lambaları, lensler ve reflektörler kullanarak insan ses tellerini fotoğraflayabilmiştir (18). 1890 yılında W. Woodbury midenin içini fotoğraflayan bir fotogastroskop tarif etmiştir. Küçük ebatlara sahip bir fotoğraf makinesinin bir ışık eşliğinde gastroskobun ucuna takıldığı bu cihaz türünün ilk örneği özelliğindedir. Bu cihazın çektiği herhangi bir fotoğraf bulunmamasına rağmen, endoskopik değerlendirmelerin 19. Yüzyılın ortalarında (1868) mümkün olduğu bildirilmektedir. Dolaysıyla bu cihazın kullanılmış olması olası görünmektedir (15).

Sinematografi yanı sıra renkli film ya da fotoğrafın icadında Augustus ve Louis Lumière kardeşlerinin önemli katkıları olmuştur. Buluşlarını 1901 yılında Paris Tıp Akademisi’nde renkli fotoğrafın faydalarını anlatarak tebliğ etmişlerdir. Ancak ticari uygulamaya girmesi 1907 yılını bulmuştur. Önceden çekilen siyah beyaz fotoğraflar el ile renklendirilirken, şimdi renkli fotoğraf ile bu zahmetten kurtulunmuş oldu. Böylece birçok mikroskobik, histolojik, mikrobiyolojik, embriyolojik ya da sitolojik örneklerin renkli olarak fotoğrafik belgelenmesi mümkün olmuştur (15,21). 

Oftalmolojik alan ise 1885 yılında çekilen ilk retina (gözdibi) fotoğrafı ile tıbbi fotoğraf alanında yerini almıştır. Gaz ışığında yapılan 20 dakikalık pozlama süresi ile W. T. Jackman ve J. D.Webster hastanın kafasına sabitledikleri küçük bir fotoğraf makinesi ve 45 derece açılı oftalmolojik ayna ile çekimi gerçekleştirmişlerdir. Bu yöntemden sonra Dimmer tarafından geliştirilen ve 1899 yılında geliştirilen daha karmaşık bir kayıt yöntemine geçilmiştir. Dimmer geliştirdiği bu pahalı makine ile daha nitelikli fotoğraflar üretmiş ve 1907 yılında ilk retina atlasını yayınlamıştır (15,22,23). 

Tıpta hareket ilk kez 1887 yılında Reichert tarafından, Muybridge’in yöntemine dayanarak köpek kalbinin çekimi ile gerçekleştirilmiştir. Beden hareketine yönelik ilk fotoğraf ise Schuster tarafından çekilmiştir. Bu teknik Eastman’ın 1898 yılında geliştirdiği esnek filmler sayesinde olmuştur (2,15). Maury ve Duhring 1870 yılları civarında “The Photographic Review of Medicine and Surgery” isimli dergide (Lippincott yayınevi tarafından Philadelphia, ABD’de yayınlanmış) tıbbi fotoğrafları olgu sunumlarında, ameliyat öncesi ve sonrası raporlarda kullanmıştır. Birçok tıp fakültesi 1900’lü yıllara doğru fotoğrafı tıp eğitiminde, belgelemede ve araştırmada kullanmıştır. Birçok fotoğrafçı radyoloji, patoloji ve göz alanlarında görev yapmaktaydı. Tıbbi fotoğraf ise fotoğrafın bir uzmanlık alanı hale gelmiştir. Yale Üniversitesi’nde kurulan Biological Photographic Association etrafında birçok tıbbi fotoğrafçı toplanmıştır. Bu topluluk daha sonra BioCommunications Association Inc halini almıştır (18).

Tıbbi fotoğrafçılar tarihi olarak sanatçı ve belgeselci olma rollerini üstlenmişlerdir.

Günümüzde ise teknoloji ile fotoğrafçının bu rolü değişmiştir. Fotoğrafı çekmek kadar fotoğrafların seçimi ve işlenmesi önem kazanmıştır. Günümüzde sayısal fotoğrafçılık ile fotoğrafların elenmesi, seçimi, depolanması, başkalarına aktarımı, görsellerin uzmana danışımı ve eğitim amaçlı kullanımı gündelik rutinin bir parçası haline gelmiştir. Sayısallaşan fotoğraf, internet, bununla bağlantılı olarak haberleşme teknolojilerin gelişimi fotoğrafı vazgeçilmez bir konuma getirmiştir. Artık hasta kayıtlarına hastanın değerlendirilmeleri ile görüntüler eklenmekte, uzaktan hekimler ve sağlık çalışanları hastalarını fotoğraflarla birbirlerine internet üzerinden danışmakta ya da yeni geliştirilen yazılımlar aracılığıyla tanı desteği sunan uygulamalar kullanmaktadır (örneğin cilt kanserinin tanısında).

Fotoğraf artık zahmetli çizimlerden kurtularak, belgelendirmeyi ve sözel iletiyi destekleyen önemli bir araç halini almıştır. Fotoğraf, tarihin gelişimi boyunca hasta bakımı ve sağlık hizmetleri, araştırma faaliyetleri, eğitim, mesleki iletişim ve diğer akademik çalışmalara önemli katkılar sağlamıştır. 

Kaynaklar: 

1. Hannavy J, ed. Encyclopedia of 19th Century Photography. Vol 1. New York: Routledge; 1997.pp:916-919.
2. Milam E. A Brief History of Early Medical Photography. 2016. Erişim: https://www.clinicalcorrelations.org/2016/09/30/a-brief-history-of-early-medical-photography/. Erişim Tarihi: 21.06.2019
3. The History of Photography.  Erişim: http://www.photo-museum.org/photography-history/ . Erişim Tarihi: 21.06.2019.
4. Gregersen E. Louis Daguerre. French painter and physicist. Erişim: https://www.britannica.com/biography/Louis-Daguerre#ref262467 . Erişim Tarihi: 21.06.2019.
5. Thorburn AL. Alfred François Donné, 1801-1878, discoverer of Trichomonas vaginalis and of leukaemia. Br J Vener Dis. 1974;50(5):377–380. doi:10.1136/sti.50.5.377
6. Diamantis A, Magiorkinis E, Androutsos G. Alfred Francois Donné (1801-78): a pioneer of microscopy, microbiology and haematology. J Med Biogr. 2009;17:81-87. DOI: 10.1258/jmb.2008.008040
7. Donne A. Cours de microscopie. Text and atlas. Paris: Bailliere, 1845.  Erişim: https://www.jnorman.com/pages/books/35134/alfred-donne/cours-de-microscopie-text- . Erişim Tarihi: 21.06.2019.
8. Hannavy J, ed. Encyclopedia of 19th Century Photography. Vol 1. New York: Routledge; 1997.pp:209-211.
9. Duchenne, G.-B. (1862), Mécanisme de la physionomie humaine, ou analyse électro-physiologique de ses différents modes de l’expression. Paris: Archives générales de médecine, P. Asselin; vol. 1, p. 29-47, 152-174.
10. Hannavy J, ed. Encyclopedia of 19th Century Photography. Vol 1. New York: Routledge; 1997.pp:548.
11. Hugh Welch Diamond. Erişim: http://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvSHVnaF9XZWxjaF9EaWFtb25k. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
12. Hugh Welch Diamond. Erişim: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/283091. Erişim Tarihi: 21.06.2019
13. Squire A.B. Photographs (colored from life) of the Disease of the Skin. Erişim:https://archive.org/details/amanualdiseases01squigoog/page/n8. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
14. Neuse WH, Neumann NJ, Lehmann P, Jansen T, Plewig G. The history of photography in dermatology. Milestones from the roots to the 20th century. Arch Dermatol. 1996 Dec;132(12):1492-8. PubMed PMID: 8961880.
15. McFall KJ. A critical account of the history of medical photography in the United Kingdom: IMI Fellowship Submission. https://docplayer.net/23513769-A-critical-account-of-the-history-of-medical-photography.html . Erişim Tarihi: 21.06.2019.
16. Kumar DR, Aslinia F, Yale SH, Mazza JJ. Jean-Martin Charcot: the father of neurology. Clin Med Res. 2011;9(1):46–49. doi:10.3121/cmr.2009.883
17. Oscar G. Mason. Erişim: https://wikivisually.com/wiki/Oscar_G._Mason. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
18. Medical photography. Erişim: http://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTWVkaWNhbF9waG90b2dyYXBoeQ. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
19. Rüdinger N, Albert J. Atlas des peripherischen Nervensystems des menschlichen Körpers. Erişim: http://digital.zbmed.de/physische_anthropologie/content/titleinfo/    Erişim Tarihi: 21.06.2019.
20. Neisser A.L.S. Stereoskopischer Atlas. Sammlung photographischer Bilder aus dem Gesammtgebiet der klinischen Medizin, der Anatomie und der pathologischen Anatomie etc. Fischer, Barth, Kassel and Leipzig.1895. Erişim: dlibra.umed.wroc.pl/Content/60. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
21. Lumière Brothers. Erişim: https://www.britannica.com/biography/Lumiere-brothers. Erişim Tarihi: 21.06.2019.
22. Friedrich Dimmer: Beiträge zum wissenschaftlichen medizinischen (Lehr-) Film und zur medizinischen Fotografie auf dem Gebiet der Augenheilkunde. Erişim: https://ub.meduniwien.ac.at/blog/?p=27825 . Erişim Tarihi: 21.06.2019.
23. History of Ophthalmic Photography Blog. Erişim:  https://docplayer.net/23513769-A-critical-account-of-the-history-of-medical-photography.html . Erişim Tarihi: 21.06.2019.