Bir Meraklının Fotoseyir Defterinden / 3

Fotoğraf sahiden iki boyutlu mu?

Fotoğraf sadece iki boyutlu bir görüntü müdür?

Fotoğraf iki boyutlu düzlemdeki bir görüntü ya da ekrandaki bir görüntü olmanın ötesinde ne anlam taşır?

Fotoğraf, fotoğraf makinasının çektiği değil, fotoğrafçının yaptığı bir şey ise eğer, bu ne anlama gelir?

İster analog ister dijital, bir fotoğraf makinası, türü, markası, teknik kapasitesi her ne olursa olsun, sonuçta, ışığı kaydetme aracıdır, sonuçta ışığı kaydetmeye yarar. Ama hangi ışığı, hangi nesneden, ne zaman, nasıl yansıyan ışığı, ya da gerçekliğin hangi diliminden yansıyan ışığı?

Fotoğrafın bir makinanın çektiği değil, fotoğrafçının yaptığı bir şey olmasını mümkün kılan fotoğrafçının tercihleridir. En sıradan bir fotoğrafta dahi, o fotoğrafı çekenin tercihleri belirleyicidir; en azından bir çerçeve seçmiştir, gerçekliğin içinden bir dilimi çekip çıkarmış, ayırmıştır; ki bu, birçok şeyi dışarda bırakmak, bazı şeyleri içe almak demektir.

En sıradan bir fotoğraf dahi, dışlama ve içerme süreçleri sonucu ortaya çıkar.

Fotoğrafçı makinasını, merceklerini, bakış noktasını, dış dünyaya bakış düzlemini, ışığın açılarını, yoğunluğunu, yansımalarını, renk tonlarını, hangi saatte, nerede, neyin fotoğrafını çekeceğini, fotoğraf işleme programlarıyla ne tür işlemler yapacağını tercih eder. Evet, daha da önemlisi, tüm bu tercihleri dolayımından inşa edeceği anlamı, iletmek istediği anlamı, o fotoğraf ile ulaşmak istediği dışavurumu belirler.

Fotoğrafçı, teknik, estetik ve etik tercihler yapar. Bu tercihleriyle bir anlam inşa eder ve bunu izleyene iletmeyi amaçlar.

Evet, sonuçta iki boyutlu bir nesne çıkar ortaya, basılı bir düzlemde iki boyutlu bir nesne. Örneğin, buradaki “tekne halatları” üçlü fotoğraf serisinde, her üç fotoğrafta da olabildiğine iki boyutluluk sağlanmaya çalışılmıştır. Ama izleyende bu halat görüntüleri üzerinden oluşacak çağrışımlar derinlikten ve zamandan ayrık, iki boyutluluğa hapsolmak zorunda mı acaba?

İki boyutlu bir nesne olan fotoğrafın kendisidir

İki boyutlu bir nesne olan fotoğrafın kendisidir; yoksa, izleyende oluşan izlenim değil; çünkü bu fotoğrafa bakanın zihninde oluşacak izlenim pekâlâ üç, hatta dört boyutlu olabilir. Hatta, soyut bir anlatım tercih edilerek yaratılmış bir fotoğraf izleyende boyutsuzluk izlenimi dahi oluşturabilir.

Bu iki boyutluluğu aşmak için, bir nesne olarak fotoğraf üzerinde farklı teknikler denenebilir, örneğin, derinleştirici katmanlı çerçeveler, görüntüdeki unsurların farklı düzeylerde ve kalınlıklarda basılarak yerleştirilmesi gibi. Ya da bir nesne olarak fotoğrafı iki boyutluluktan çıkarmaya hiç girişmeden, doğrudan, izleyende oluşacak algı, izlenim hedef alınabilir. Fotoğrafın izleyende oluşturacağı üç, hatta dört boyutluluk duygusu, izlenimi hedef alınabilir; örneğin, alan derinliğinin daraltılması ile derinlik algısı yaratılarak üçüncü boyut, yani derinlik izlenimi hedeflenebilir; ya da yalnızca o an değil, öncesi ve sonrasını da kapsamak üzere, süregiden bir zaman boyutu izlenimi hedeflenerek hareket netsizliği kullanılabilir. 

Fotoğraf dış dünya ve iç dünyamız arasındaki etkileşime dair bir anlatıdır; her anlatı gibi, katman katman anlam yüklüdür.

Fotoğrafçının amaçladığı anlam ve ileti ne olursa olsun, sonuçta, bu anlatının izleyenlerin iç dünyalarında nasıl bir karşılık bulacağı, nasıl bir çağrışım ve anlam akışına yol açacağı belirleyecektir o fotoğrafın anlamını.

Dolayısıyla, fotoğraf, sadece, “fotoğraf makinasının çektiği değil, fotoğrafçının yaptığı bir şey olmanın” da ötesine geçer: fotoğrafı yapan ile izleyen arasında karşılıklı bir etkileşim sürecine yol açabildiği oranda etkili olur, anlam kazanır.

İzleyende bu anlamı oluşturan süreç aslında fotoğrafçının o fotoğrafı çekerken hissettiği duygulanımları ile başlar; türlü türlü teknik aşamalardan geçtikten sonra, izleyende harekete geçirdiği duygulanımlar ile yeniden inşa olur; bir anlam kazanır. Fotoğrafçının duygulanımları ile izleyenin duygulanımları olasılıkla hiçbir zaman tümüyle örtüşemez; ama aynı türden duygulanımların iletilmesi mümkündür. Fotoğrafçının duygulanımı ve buna eşlik eden anlatılar ve zihinsel anlam yüklemeleri, iki boyutlu bir nesne üzerinden o fotoğrafı izleyende ne tür duygulanımlar harekete geçirmektedir? Ki bunlar zaten izleyende oluşacak zihinsel çağrışımların, anlatıların, anlamların giriş kapısı olacaktır.

Tam da bu nedenle, fotoğrafçı, kendisinde iz bırakan her fotoğrafını bir başkasına, bir izleyene göstermek ister; sergilemek ister. Gösterirken de kendi fotoğrafına değil, o bir başkasının yüzüne, o yüzde oluşan dalgalanmalara dikkat kesilir; ne dediğinden çok o yüzdeki duygulanımların izlerine odaklanır; içinden, sessizce seslenir adeta: “benim bu fotoğrafı çekerken ve yaparken hissettiklerimi sen de hisset, benim yüklediğim anlamı sen de yükle bu görüntüye ve onu benim gibi içine al, işle, taşı içinde! Sadece, ‘güzel olmuş, eline sağlık’ deyip geçme; söyle bana, ne diyor bu görüntü sana! Her ne diyorsa bana, sana da benzer şeyler söylesin; böylelikle, ben de kendimi, bu dünyada yalnız hissetmeyeyim, bir başkası ile buluşayım, fotoğraf öteki ile buluşma aracım olsun, hayatıma fotoğrafça bir anlam katsın!”